Badania aktywności enzymów wątrobowych należą do podstawowych narzędzi oceny funkcji wątroby. Pomagają w wykryciu zaburzeń tego narządu niezależnie od ich etiologii. Choć wyniki parametrów wątrobowych są rutynowo oznaczane w diagnostyce laboratoryjnej, ich interpretacja bywa nieoczywista. W poniższym artykule wyjaśniamy, co kryje się pod tajemniczymi skrótami: ALT, AST, GGTP, ALP czy BIL – jak rozumieć próby wątrobowe i jakie mogą być przyczyny ich nieprawidłowych wartości.
Próby wątrobowe to zestaw badań często wchodzący w skład paneli laboratoryjnych zlecanych w celu szybkiej kontroli ogólnego stanu zdrowia. Poszczególne parametry wątrobowe pozwalają ocenić kondycję miąższu wątroby, drożność dróg żółciowych czy procesy metaboliczne zachodzące w tym narządzie.
Co istotne, nieprawidłowe wyniki parametrów wątrobowych są wykrywane nawet u 10% dorosłych wykonujących rutynowe badania krwi. Większość tych odchyleń ma jednak charakter bezobjawowy, a niewielki wzrost stężenia poszczególnych markerów nie musi oznaczać rozwijającej się choroby. Właśnie dlatego kluczowa jest prawidłowa interpretacja prób wątrobowych, pozostająca w związku z ogólnym stanem zdrowia badanej osoby i dodatkowymi badaniami wątroby.
Aminotransferazy należą do podstawowych markerów uszkodzenia hepatocytów. To właśnie ich aktywność jest jedną z pierwszych oznak zaburzeń funkcji wątroby – zarówno w przebiegu stanów zapalnych, reakcji toksycznych, jak i chorób metabolicznych.
W praktyce klinicznej oba parametry zawsze interpretuje się łącznie. Ich wzajemne proporcje dają pełniejszy obraz stopnia i charakteru uszkodzenia. W interpretacji badania często korzysta się zatem z tzw. współczynnika de Ritisa.
Współczynnik de Ritisa to stosunek aktywności AST do ALT (AST/ALT). Pomaga ocenić on charakter uszkodzenia wątroby i często ułatwia diagnostykę, gdy same wartości enzymów nie są jednoznaczne.
Współczynnik:
GGTP, czyli gamma-glutamylotranspeptydaza to enzym szczególnie wrażliwy na zaburzenia w obrębie dróg żółciowych. Jego aktywność rośnie zarówno w niedrożności dróg żółciowych, jak i cholestazie wewnątrzwątrobowej, czyli zastoju żółci w wątrobie. Nic zatem dziwnego, że enzym ten, wraz z ALP, służy do wykrywania i monitorowania cholestatycznych zaburzeń funkcjonowania wątroby.
GGTP ma jednak jeszcze jedno charakterystyczne zastosowanie. Łatwo ulega indukcji pod wpływem alkoholu i niektórych leków. Izolowane podwyższenie GGTP przy prawidłowych wynikach ALT, AST i ALP może sugerować przewlekłe nadużywanie alkoholu lub działanie substancji, w tym także leków, indukujących konkretne enzymy wątrobowe.
ALP, czyli fosfataza zasadowa, to enzym obecny głównie w wątrobie i kościach. W diagnostyce wątroby jego zwiększona aktywność najczęściej świadczy o problemach z odpływem żółci, dlatego – podobnie jak GGTP – stanowi ważny marker cholestazy. Jednoczesny wzrost ALP i GGTP wyraźnie zwiększa prawdopodobieństwo zaburzeń w obrębie dróg żółciowych.
Warto pamiętać, że podwyższone ALP nie zawsze oznacza chorobę wątroby. Enzym ten naturalnie rośnie m.in. w okresie intensywnego wzrostu u dzieci, w ciąży czy w chorobach kości. Dlatego też interpretacja ALP zawsze wymaga zestawienia wyniku z innymi parametrami wątrobowymi oraz ogólnym obrazem klinicznym.
Bilirubina, niekiedy oznaczana jako BIL, to barwnik powstający podczas rozpadu czerwonych krwinek, a dokładniej hemoglobiny. Jej oznaczenie w badaniach krwi pomaga ocenić, jak wątroba radzi sobie z metabolizowaniem i usuwaniem zbędnych produktów przemiany materii. W diagnostyce wyróżnia się dwa główne typy bilirubiny:
Wzrost bilirubiny całkowitej, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu objawy żółtaczki, czyli zażółcenie skóry lub oczu, zawsze wymaga dalszej diagnostyki. Dopiero analiza frakcji bilirubiny pozwala ustalić, czy problem leży po stronie wątroby, dróg żółciowych czy układu krwiotwórczego.
W przypadku podejrzenia zaburzeń funkcjonowania wątroby, próby wątrobowe można wykonać za darmo, w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia. W tym celu należy udać się na konsultację, np. do lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Może on zalecić badania laboratoryjne, a w razie potrzeby rozszerzyć diagnostykę o badania objawowe, takie jak USG wątroby.
Markery wątrobowe można również wykonać w prywatnych laboratoriach. Płatności za wybrany pakiet badań dokonuje wówczas pacjent.
Badanie prób wątrobowych niczym nie różni się od innych badań laboratoryjnych. Pacjent powinien zgłosić się do punktu pobrania krwi na czczo, najlepiej w godzinach porannych. Pielęgniarka pobiera odpowiednią ilość krwi żylnej, najczęściej z żyły w obrębie zgięcia łokciowego. Wyniki badań zwykle są gotowe do odbioru tego samego dnia.
Nieprawidłowe wartości ALT, AST, GGTP, ALP czy bilirubiny mogą wynikać z wielu różnych zaburzeń – zarówno związanych bezpośrednio z wątrobą, jak i ogólnoustrojowych. Do najczęstszych przyczyn podwyższonych prób wątrobowych należą:
Wzrost prób wątrobowych nie zawsze oznacza poważną chorobę, ale zawsze wymaga analizy w kontekście objawów, pozostałych badań (takich jak USG czy elastografia wątroby) oraz wywiadu medycznego.
